İyot Nedir?
İyot, vücudumuzun düzgün çalışması için gerekli bir eser elementtir; vücudumuzda eser miktarda bulunur ve çeşitli şekillerde gelir. Vücutta çok küçük miktarlarda bulunur, ancak vücudumuz onu nasıl depolayacağını bilmediğinden, yiyeceklerle yeterince alınması önemlidir.
İyotun döngüsü, buharlaşmasını, yağmurla taşınmasını ve toprağa serpilmesini içerir. Yeryüzündeki iyot oranı, toprağın kimyasal bileşimi, yağmur miktarı ve denizin yakınlığı gibi birçok faktöre bağlıdır. Bu nedenle, buzullaşma dönemleri geçirmiş, granit doğasının dağlık bölgeleri daha fazla iyot iktisabı yapmaktadır. İyot kıyı bölgelerine göre daha fazladır.
İyotun Özellikleri
İyotun ana rolü, birçok vücut işlevinde (büyüme, temel metabolizmanın düzenlenmesi, kas gelişimi vb.) önemli olan tiroid hormonlarını yapmaktır.
İyot ayrıca karbonhidratların, lipidlerin ve proteinlerin metabolizmasında yer alır.
Aynı zamanda sinir sistemi üzerinde de etkilidir.
İyotlu deniz tuzunda iyi miktarda iyot bulunur. Ancak aşırı tuz tüketiminden kaçınılması gerektiği ve sanayileşmiş toplumlarımızda tüketiminin sınırlandırılmasının tercih edileceği düşünüldüğünde, iyotça zengin diğer kaynaklara paralel olarak yönelmek önemlidir.
Bu nedenle, tüm deniz ürünleri (balık, deniz yosunu, istiridye, deniz ürünleri ve kabuklu deniz ürünleri vb.) ve sebzeler (iyot içeriği doğrudan üzerinde yetiştirildikleri toprakla doğrudan ilişkili olan) iyi kaynaklardır.
Günlük İyot İhtiyacı Ne Kadardır?
Aşırı iyot zararlıdır, çünkü hipertiroidizme veya tersine hipertiroidizme (bu durumda aşırı iyot tiroid hormonlarının sentezini inhibe eder) yol açabilir. Bununla birlikte, bu vakalar çok nadirdir ve çoğu zaman gıda kaynaklı değil, ilaç tedavisinin sonucudur.
İyot eksikliği ciddi olabilir ve büyüme geriliğine veya zihinsel bozukluklara (kretinizm) yol açabilir. Bununla birlikte, özellikle sofra tuzu genellikle iyot ile zenginleştirildiğinden, eksiklikler gelişmiş ülkelerde nispeten nadirdir. Bazı vakalar gelişmekte olan ülkelerde veya denizden uzak dağlık bölgelerde bulunur.
Günlük İyot İhtiyacı
0-5 yaş arası çocuklarda 90 mcg/gün
6-12 yaş arası çocuklarda 120 mcg/gün
Gençlerde ve yetişkinlerde 150 mcg/gün
Hamilelik ve emzirme döneminde ise 200-300 mcg/gün
İyot Eksikliğinin Nedenleri Nelerdir?
İyot vücut tarafından üretilemez ve bu nedenle diyet yoluyla alınmalıdır. Bu nedenle iyot eksikliğinin nedeni, iyot açısından düşük bir diyet olabilir.
Uzun vadede iyot eksikliğini önlemek için bu eser elementi içeren gıdaların tüketilmesi bu nedenle tavsiye edilir.
Artan bir gereksinim de iyot eksikliğinin nedeni olabilir.
Yaşa, büyümeye, kalori tüketimine veya özel metabolik ihtiyaçlara bağlı olarak, örneğin hamilelik veya emzirme sırasında vücudun farklı iyot gereksinimleri olabilir.
Yetersiz alıma ek olarak, bir iyot işleme bozukluğu da eksikliğe yol açabilir.
İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Tiroitteki iyot rezervleri sayesinde birkaç hafta boyunca yemekle birlikte almadan ve bunun için klinik eksiklik belirtileri göstermeden yaşayabiliriz. Diyette iyotun çok az tüketildiği bölgelerde (gelişmekte olan ülkelerde deniz ürünlerinin yenmediği yarı kurak ekvatoral iklimler) ve iyotlu tuzun kullanılmadığı bölgelerde, eksiklik olasılığı oldukça yüksektir.
İyot eksikliği durumunda, tiroid hormonlarının üretimi için daha fazla iyot almak üzere tiroid büyür ve guatr oluşturur.
Tiroid bezi yetersiz hale gelir ve çok az tiroid hormonu üretir (hipotiroidizm).
Doğurganlık azalır.
Yetişkinlerde hipotiroidizm cildin şişmesine, ses kısıklığına, zihinsel işlevlerin bozulmasına, cildin kurumasına, pul pul dökülmesine, incelmesine, saçlarının kıvırcıklaşmasına, soğuğa tahammülsüzlüğe ve kilo almaya neden olabilir.
Gebelikte iyot eksikliği düşük ve ölü doğum riskini artırır.
Fetüsün büyümesi yavaş olabilir ve beyin gelişimi bozulabilir.
Bebek doğumdan hemen sonra tedavi edilmezse zeka geriliği ve boy kısalığı gelişebilir.
Kretinizm olan çocuklar sağır ve dilsiz olabilir, doğuştan anomalileri olabilir ve/veya hipotiroidizm olabilir.
Gebelikte iyot eksikliği bebekte düşük, ölü doğum, zeka geriliği ve doğumsal anomali riskini artırır.
Hipertiroidizm belirtileri örneğin şunlardır:
Kilo kaybı
Huzursuzluk
Hızlandırılmış kalp atışı
İshal
Artan terleme
Enfeksiyonlara karşı daha fazla duyarlılık
Cilt ve saçta değişiklik
Kabızlık
Öte yandan, tiroid bezinin büyümesine rağmen hormonların yeterli miktarda üretilmemesi durumunda oluşan hipotiroidizm, etkilenen kişinin fiziksel ve zihinsel sağlığını tehlikeye atabilir.
Yeterli iyot alımı özellikle çocuklar, ergenler ve hamile kadınlar için önemlidir. Aslında, tiroid hormonlarının eksikliği, yeni doğan ve bebeklerde beyin, iskelet sistemi ve bunların büyümesini tehlikeye atabilir. Gençler arasında tiroid hormonlarının eksikliği, beyin gelişiminde bozukluklara ve tiroid bezinin yapısal değişikliklerine neden olabilir.
Hamile kadınlar arasında, örneğin tiroid hormonu eksikliği veya yetersiz iyot kaynağının fetüsün gelişimini bozma riski vardır. Yetişkinler arasında iyot eksikliği zihinsel üretkenliği, dolaşımı ve doğurganlığı olumsuz etkileyebilir. Metabolizmanız ve yağ yakmanız da iyot eksikliğinden etkilenebilir.
İyot Hangi Besinlerde Bulunur?
Tüketilen iyotun çoğu, daha sonra bağırsaklarda emilen iyodüre dönüştürülür. Sofra tuzunda bulunan bir katkı maddesi olan iyodat da iyodüre dönüştürülür ve daha sonra emilir.
Deniz ürünleri, balık ve deniz yosunu gibi bazı yiyecekler doğal olarak iyot içerir. Süt ve süt ürünleri de sağım zamanında kullanılan iyot bazlı dezenfeksiyon ürünleri nedeniyle değişen oranlarda iyot içermektedir. Sofra tuzu ve deniz tuzu doğal olarak iyot içermez. Sofra tuzunun iyotlanması Kanada'da uzun yıllardır zorunlu olmuştur ve Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri gibi birçok ülkede yaygın olarak kullanılmaktadır. Sofra tuzunun iyot zenginleştirmesi, boyundaki tiroid bezinin büyümesiyle karakterize guatra yol açan iyot eksikliklerinin ortadan kaldırılmasına yardımcı olmuştur. Jambon gibi tuzlu ticari gıdalar, pastırma veya fındık da iyot içerir. İyot, iyodat (hamur yumuşatıcı) içeren bazı unlu mamullerde de bulunur.
|
Yiyecek
|
Porsiyon
|
Miktarlar ( μg )
|
|
Sofra tuzu, iyotlu
|
5 ml (1 çay kaşığı/6 gr)
|
380
|
|
Mezgit balığı
100g (3½
|
100 g
|
116
|
|
Süzme peynir
|
250 ml (1 su bardağı)
|
65
|
|
Soya fasulyesi
|
60 ml (1/4 su bardağı)
|
60
|
|
Yoğurt, sade
|
175 gr (3/4 su bardağı)
|
58
|
|
Süt (tam yağlı, %2, %1, yağsız, çikolata)
|
250 ml (1 su bardağı)
|
52-62
|
|
Sodalı kraker
|
10
|
44
|
|
Ekmek (çavdar, tam buğday, beyaz)
|
1 dilim (35g)
|
17-32
|
|
Pişmiş Yumurta
|
2 büyük
|
48- 52
|
İyot İnsan Vücudunda Nerelerde Bulunur?
İyot, T4'ün moleküler ağırlığının %65'ini ve T3'ün % 59'unu oluşturur.
15 ila 20 mg iyot tiroid dokusunda ve hormonlarda konsantredir, ancak vücuttaki tüm iyotun % 70'i meme bezleri, gözler, mide mukozası, fetal timus, sıvı beyin omurilik ve koroid pleksus, arter duvarları dahil olmak üzere diğer dokularda bulunur.
İyot Takviyesi Hangi Yollarla Yapılır?
Hamile ve emziren kadınlar için doğum öncesi vitaminler
İyot ve bazen tiroid hormon takviyeleri
Hamile kadınlar genellikle yetersiz miktarda iyot tüketirler. Bu nedenle gebelik ve emzirme döneminde günlük 250 mikrogram iyot içeren prenatal vitaminler alınmalıdır.
İyot eksikliği olan bebekler, çocuklar ve yetişkinler oral iyot takviyeleri ile tedavi edilir. Yeni doğanlara ayrıca birkaç hafta boyunca ve bazen ömür boyu ağızdan tiroid hormonu takviyesi verilir. Çocuklara ve yetişkinlere tiroid hormonu takviyesi de verilebilir.
İyot Ne Zaman Zararlıdır?
Bazı insanlarda aşırı iyot alımı hipertiroidizm, hipotiroidizm, guatr ve/veya tiroid otoimmünitesini hızlandırabilir. Aşırı iyot toksisitesine bağlı tiroid disfonksiyonu genellikle hafif ve geçicidir, ancak indüklenen hipertiroidizm bazı kişiler için yaşamı tehdit edici olabilir.